گیتار نوعی ساز زهی است که با پیک یا انگشت نواخته می‌شود و از این جهت که سیم های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می‌کنند ، به سازهای گروه زهی تعلق دارد . این نوع گیتار شش سیم دارد و این ساز علاوه برداشتن قدمت تاریخی قابل توجه ( چه از لحاظ ساختار آن و چه از لحاظ تکنیک های نوازندگی ) توانسته است هم گام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت چشمگیری داشته باشد ؛ که در نتیجه گونه های متفاوتی از آن به وجود آمده و هم‌اکنون جایگاه ویژه‌ای در موسیقی جهان دارد .
ریشه‌شناسی
واژه guitar در زبان انگلیسی ، gitarre در زبان آلمانی و guietare در زبان فرانسوی ، همگی مشتق شده از واژه guitarra در زبان اسپانیایی هستند که آن خود از واژه قیثاره در زبان عربی اندلسی مشتق شده‌است . این واژه نیز خود مشتق شده از واژه لاتین cithara است که نسبت آن به واژه κιθάρα kithara در یونانی باستان می‌رسد . این واژه یونانی هم شاید از واژه پارسی سیهْتار (سه‌تار) آمده است .
پیشینه
گیتار نواز پیر اثر پابلو پیکاسو
داستان‌های متفاوتی در مورد تاریخچه وجود گیتار وجود دارد ؛ دسته‌ای بر این عقیده‌اند که گیتار از ایران سرچشمه گرفته است و عده‌ای نیز بر این نظرند که آن از سیتارای یونانی-آشوری (Greek Assyrian Cithara) که به وسیله رومی‌ها به اسپانیا آورده شده گرفته شده‌است . گیتار نتیجه تحول لوت در اروپا است . لوت نیز خود تحول یافته عود (به عربی العود = چوب) و بربط است . گفته می‌شود زریاب نامی عود را به اندلس آورد و از آن پس این ساز در اسپانیا و دیگر مناطق آسیا رایج شد . در زمان حکومت اسلام در اسپانیا ، این ساز توسط زریاب داراب گردی و چند تن از شاگردانش به اندلس برده شد . در آن زمان به گیتار ، کیتارا یا قیتارا می‌گفتند و نام کنونی آن برگرفته از همین نام است . در واقع وجود پسوند تار در نام گیتار می‌تواند موید این باشد که گیتارسازی ایرانی است. زریاب در ابتدا در اسپانیا شروع به آموزش گیتار کرد و مدرسه موسیقی خود را در زمان عباسیان در آندلس (بخشی از اسپانیا و پرتغال امروزی) بنا کرد. جد بزرگ تمام سازهایی که ما به عنوان کوردوفون از آن‌ها یاد کردیم یک کمان موسیقی است که تنها یک سیم ساده به دو سر آن متصل بوده است که با کشیدن و رها کردن سیم صدایی در کمان ایجاد می‌شده و این صدا به وسیله یک تقویت کننده صوت که به آن متصل بوده تقویت می‌شده است . از آنجا که این سیم تنها یک صدای ساده ایجاد می‌کرده برای داشتن چندین صدا ابتدا یک سیم دیگر و سپس چندین سیم به اندازه های کوتاه تر به کمان بسته شده و از این طریق چندین صدا تولید گردیده است . ازدیاد این سیم‌ها و افزوده شدن یک جعبه تشدید صوت منجر به اختراع چنگ کمانی ( Harp Arquee ) گردید . سپس سازی متشکل از مجموعه‌ای از سیم‌ها به نام لیر ظهور کرد که در آن سیم‌هایی به طول مساوی کار گذاشته شده بود . یونانی ها دو نوع لیر داشتند ، یکی به نام لیرا و دیگری به نام کیتارا ؛ کیتارا به وسیله رومی‌ها تغییرشکل یافت ؛ نام گیتار نیز از همین کلمه گرفته شده‌است . بعدها رومی‌ها برای نخستین بار سازهایی چون سیتارا ، پاندورا Pandora و فیدیکولا Fidicula را نواختند و از این راه آلات کوردوفون در تمام اروپا رواج یافت؛ در واقع نخستین گیتارهای واقعی در آغاز دوره رنسانس به ظهور رسید؛ این گیتارها به دلیل داشتن بدنه‌ای باریک و شکلی مدور متمایز بودند . به تدریج در صده‌های چهارده و پانزده پسوندهای موریسکا و لاتینا حذف شد و در سراسر اروپا آلات موسیقی خانواده گیتار با اسم‌هایی از قبیل : گیتارا ، گیترنه ، گیترن ( Giteren ) ( سازی سیمی مفتولی و منسوخ شده شبیه به گیتار که به زبان فرانسوی گیترنه و به زبان اسپانیایی گیتارا گفته می‌شد ) و شیتارا معین شدند . در همان زمان گروه زیادی از سازهای خانواده کوردوفون ، با اسم‌هایی از قبیل : ویهوئلا (Vihuela) در اسپانیا و ویولا (Viola) در ایتالیا خوانده می‌شدند، که بعضی از این سازها با آرشه ( de arco ) ، بعضی با مضراب ( de penola ) و بعضی دیگر هم با انگشت ( de mano ) نواخته می‌شدند . بعدها از ویهوئلای انگشتی ( Vihuela de mano ) نوعی گیتار به وجود می‌آید. درطی قرن‌های چهارده و پانزده در شکل گیتار و ویهوئلای انگشتی تغییرات قابل توجه‌ای به وجود می‌آید، به آرامی در پهلوهای آن‌ها فرورفتگی ایجاد می‌شود و در قرن شانزده هر دو ساز آشکارا شبیه گیتار می‌شوند. در قرن شانزده این دو ساز در اسپانیا بسیار رایج بودند و نوازندگی با انگشت به حدی عمومیت پیدا کرد که پسوند انگشت ( de mano ) در این کشور به کلی از اسم این سازها حذف شد .
ابراهیم رئیسی –
خوب